Nhà thơ Nguyễn Bùi Vợi sinh ngày 5 tháng 11 năm 1933 tại xóm Tràng Lân, thôn Thổ Sơn, xã Cát Ngạn (nay là đội 7 xã Cát Văn), huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An, con ông Nguyễn Bùi Giảng và bà Nguyễn Thị Loát, là con thứ sáu trong một gia đình bốn anh em trai, ba chị em gái.

Lúc còn nhỏ đi học ở trường tiểu học tư thục Thổ Sơn do thầy Mai Xuân Châu sáng lập và được sự hậu thuẫn của Hội đồng kỳ mục xã Cát Ngạn (trong đó có một số đảng viên Cộng sản được Đảng Cộng sản Đông Dương giới thiệu ra hoạt động công khai sau thời kỳ Mặt trận Bình dân 1936-1938 thắng thế ở Pháp).

Hết tiểu học, Nguyễn Bùi Vợi học trung học phổ thông ở trường trung học tư thục Anh Sơn do thầy Nguyễn Xuân Tịnh sáng lập từ năm học 1946-1947. Năm học 1950-1951, học lớp 7 ở trường trung học Đặng Thúc Hứa (hay là trường phổ thông cấp 2 Thanh Chương). Năm học 1951-1952, học lớp 8 ở trường cấp 3 Huỳnh Thúc Kháng hệ 9 năm. Năm học 1952-1953, xã Cát Văn mở trường phổ thông cấp 2 Thanh Chương IV, do thầy Mai Xuân Châu làm hiệu trưởng. Hai lớp 5, một lớp 6 mà chỉ có hai thầy dạy là Bùi Gia Quỳnh dạy Toán và Nguyễn Đức Từ Chi dạy Sử Địa. Ủy ban hành chính kháng chiến xã yêu cầu Nguyễn Bùi Vợi nghỉ học lớp 9 về làm giáo viên dạy Văn, dạy Sinh vật cho trường của xã hồi tham gia đội tuyên truyền giảm tô của xã tháng 10 năm 1953. Ít lâu sau, nhà thơ Xuân Diệu tham gia giảm tô ở làng Còng, Thanh Hóa xong, lại tiếp tục tham gia giảm tô ở Cát Văn, Thanh Chương, Nghệ An. Năm ấy, Nguyễn Bùi Vợi đã võ vẽ làm thơ, được Xuân Diệu khuyến khích chỉ bảo.

Hết đợt giảm tô, Nguyễn Bùi Vợi được Ty Giáo dục Nghệ An cử đi học trường Trung cấp Khoa học xã hội Khu học xá Trung ương (Nam Ninh, Trung Quốc).

Tháng 6 năm 1956, về dạy học ở trường Sư phạm Sơ cấp Hà Nội, sau này chuyển lên dạy ở Vĩnh Phúc từ năm 1957 đến 1971. Tháng 6 năm 1971 được Ủy ban nhân dân tỉnh Vĩnh Phúc điều động về Ty Văn hóa làm biên tập thơ. Năm sau được Ủy ban nhân dân tỉnh cử làm Ủy viên thư ký Ban vận động thành lập Hội Văn nghệ Vĩnh Phú. Năm 1974, Hội Văn nghệ Vĩnh Phú thành lập. Tháng 8 năm 1976, Nguyễn Bùi Vợi về Ban Văn nghệ Đài Tiếng nói Việt Nam làm biên tập viên chương trình Tiếng Thơ cho đến tháng 3 năm 1996 thì nghỉ hưu.

Rời Đài Tiếng nói Việt Nam, Nguyễn Bùi Vợi được mời về làm biên tập viên trang Văn hóa nghệ thuật cho báo Giáo dục và thời đại từ năm 1996 đến năm 2000, tổ chức thành công cuộc thi thơ lục bát hai năm 1997 – 1998 của báo. Từ năm 2001, ông viết ở nhà, tại Quảng Bá, Tây Hồ, Hà Nội.

Nhà thơ Nguyễn Bùi Vợi qua đời vào 8 tháng 5 năm 2008 sau một thời gian dài bị bệnh nặng, hưởng thọ 75 tuổi.

Tác phẩm đã xuất bản:

Hạnh Phúc (Thơ – Nhà xuất bản Tre Xanh 1956)

Gửi người yêu (Thơ – in chung với Hà Nhật – Nhà xuất bản Tre Xanh 1956)

Câu chuyện tình yêu (Thơ – Nhà xuất bản Thép 1957)

Bông hoa mẫu giáo (Truyện thơ – Nhà xuất bản Phụ nữ 1963)

Con gái cô Út Tịch (Truyện thơ – Nhà xuất bản Kim Đồng 1968)

Quê xanh (Thơ – Hội văn nghệ Vĩnh Phú 1974)

Anh là chiến sĩ (Truyện dài – Nhà xuất bản Kim Đồng 1977)

Bông hoa cỏ – Mặt gương soi (Thơ, in chung với Ngô Quân Miện – Nhà xuất bản Tác phẩm mới 1981)

Gió và lửa (Thơ, in chung với Vân Long – Nhà xuất bản Lao Động 1982)

Nắng đất rừng (Truyện dài – Nhà xuất bản Kim Đồng 1983)

Trống trận đêm xuân (Trường ca – Nhà xuất bản Kim Đồng 1984)

Gươm thề Lũng Nhai (Trường ca – Nhà xuất bản Kim Đồng 1985)

Thơ giữa đời thường (Thơ – Nhà xuất bản Hà Nội 1985)

Chuyện vui các nhà văn Việt Nam hiện đại (Nhà xuất bản Thanh Niên 1986, Nhà xuất bản Văn hóa 1990)

Chủ biên Tuyển tập thơ Thầy giáo và Nhà trường (Nhà xuất bản Giáo dục 1999)

Tuyển chọn cùng Quang Huy Tuyển tập thơ tình Việt Nam thế kỷ 20 (Nhà xuất bản Thanh Niên 2000)

Trạng Diều (Truyện thơ – Nhà xuất bản Kim Đồng 2002)

Thanh Chương tráng khúc (Trường ca – Nhà xuất bản Quân đội Nhân dân 2003)

Giải thưởng văn học:

Hai lần giải thưởng cuộc thi thơ báo Độc lập 1955, 1956

Giải thưởng thơ báo Người giáo viên nhân dân 1961

Tặng thưởng của Ủy ban thiếu niên nhi đồng trung ương về truyện thơ Con gái cô Út Tịch

Giải thưởng Hùng Vương cho tập truyện dài Anh là chiến sĩ

Giải thưởng Văn học công nhân lần thứ 4 cho phần thơ Gió nóng trong tập Gió và lửa, bằng Lao động sáng tạo của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam